Chết là sự kết thúc quy luật tất yếu sự tồn tại cá thể của từng cơ thể sống. Sự kéo dài quá trình chuyển từ sống sang chết- gọi là quá trình chết – có thể dao động trong phạm vi rộng. Có trường hợp chết xảy ra rất nhanh, trong vòng hàng phút và thậm chí là giây (chết đột ngột do bệnh tim mạch, chết do tắc nghẽn động mạch phổi, điện giật). Có trường hợp quá trình chết có thể kéo dài hàng chục phút và thậm chí là mấy giờ, thí dụ sốc chấn thương, các bệnh nặng khác nhau, suy thận tiến triển nguyên nhân khác nhau và v.v.
Việc n/c sâu quá trình chuyển từ sống sang chết đã dẫn tới xuất hiện và phát triển một học thuyết tương đối mới trong y học hiện đại về các trạng thái cận kề.
1-Phù hợp theo học thuyết này, bước đầu tiên của quá trình chết là trạng thái tiền hấp hối khi xuất hiện tuần hoàn và hô hấp rất rõ rệt do có sự thiếu ôxy các mô và toan hoá. Trong các phần cao cấp của hệ TKTW xuất hiện sự ức chế lan toả, dẫn tới làm rối loạn ý thức ở mức độ khác nhau.
Sự kéo dài của trạng thái tiền hấp hối có thể khác nhau, chủ yếu là do thời gian của toàn bộ quá trình chết.
2-Tiếp theo sau trạng thái tiền hấp hối là dừng cận kề biểu hiện rõ nhất khi chết do mất máu. Dừng cận kề thể hiện ngừng thở đột ngột, ức chế mạnh hoạt động của tim, ngừng hoạt động điện sinh học của não, mất phản xạ giác mạc. Thời gian dừng có thể dao động từ 5- 10 giây đến 3- 4 phút.
3-Tiếp theo sau dừng cận kề là hấp hối - sự loé lên cuối cùng của cơ thể đấu tranh vì sự sống, kéo dài từ vài phút đến nửa giờ và hơn. Trong thời kỳ hấp hối tắt hết chức năng các phần cao cấp của não, mất ý thức và có thể phục hồi chỉ trong khoảng thời gian ngắn. đồng thời thấy tích cực các trung tâm của thân não, cái đó kèm theo tăng cường chức năng hô hấp và tuần hoàn một thời gian ngắn.
Bắt đầu hấp hối- xuất hiện hít thở vào đầu tiên. Thở hấp hối khác nhiều với thở bình thường- là toàn bộ cơ hô hấp, kể cả các cơ hỗ trợ (cơ cổ và miệng) đều tham gia vào việc thở. Người sắp chết như đớp không khí (thở ngáp cá).
Tim đập trong thời kỳ hấp hối hơi nhanh, HA có thể tăng lên tới 30- 40mmHg, dĩ nhiên cái đó không đảm bảo hoạt động sống bình thường của não. Xảy ra sự thay đổi khác nhau của tuần hoàn- giãn các động mạch của tim và các động mạch mang máu tới não, còn các mạch máu ngoại biên và mạch máu của các cơ quan bên trong co nhỏ mạnh.
Trong thời kỳ hấp hối tế bào của các cơ quan và các mô đã không còn có thể sử dụng được ô xy và nhân năng lượng chỉ do sự phân huỷ đường, do đó dẫn đến làm tăng trong máu và các mô các sản phẩm chưa ôxy hoá hết của quá trình trao đổi (axít lactic và các axit hữu cơ khác).
Thay đổi mạnh vẻ mặt bên ngoài của người sắp chết: mặt trở nên tái nhợt, xám xịt, mũi nhọn ra, nhãn cầu tụt sâu (mắt hốc hác), giác mạc mất độ sáng, miệng hé mở. Thường cuối hấp hối thở ngừng đầu tiên, còn tim vẫn tiếp tục đập một ít thời gian nữa, tuy nhiên cũng thường thấy đồng thời ngừng thở và ngừng tim. Rất ít khi ngừng tim đầu tiên.
4-Cùng với sự ngừng co bóp của tim và ngừng thở xảy ra chết lâm sàng. ở bước này cơ thể đã không sống được nữa, song hoạt động sống của một số mô và cơ quan vẫn còn, dù là ở mức rất thấp, những thay đổi không phục hồi vẫn chưa xảy ra. Do đó nếu tích cực cấp cứu người ở trong trạng thái chết lâm sàng đôi khi có thể cứu sống được.
Thời gian của thời kỳ chết LS được quyết định bởi thời gian trải qua được của vỏ não khi không có tuần hoàn và hô hấp. Trung bình đối với con người thời gian này không quá 3- 6 phút. Nhiều y/t ảnh hưởng tới thời gian kéo dài của chết LS: thời gian của quá trình chết, có hay không có bệnh nặng, độ tuổi.
5-Chết sinh học: là trạng thái không phục hồi được. Trong các mô và cơ quan khác nhau, những thay đổi không hồi phục xuất hiện không đồng thời. Chúng xuất hiện sớm nhất ở vỏ não. Lúc này khi mà hoạt động hồi phục của hệ TKTW bị rối loạn, nên xem là bắt đầu của cái chết sinh học. Hoạt động sống của các cơ quan khác và các mô, trong số đó có phần thân não vẫn có thể phục hồi được.
Thí dụ đôi khi vẫn có thể làm sống được trung tâm hô hấp qua 1 giờ sau khi chết, còn hoạt động của tim- thậm chí sau vài giờ. Sự kích thích điện của các cơ vẫn còn trong vòng 8- 12 giờ, phản ứng của đồng tử đối với nhỏ atropin và pilocarpin – tới 15- 20giờ sau khi chết.
Khả năng của một số mô và cơ quan vượt qua được cái chết của cơ thể nói chung cho phép sử dụng chúng trong thực hành ngoại khoa để cấy ghép. Việc lấy các cơ quan và các mô được tiến hành chỉ khi được phép và có mặt của giám định viên trong những trường hợp khi mà việc này không cản trở GĐV tiến hành giám định pháp y tử thi hoàn chỉnh
Sự phát triển hiện nay của tử thi học điều chỉnh một số quan niệm đã được hình thành trước đây trong pháp y học. Cụ thể là xác định sự việc chết. Trong hoạt động thực tiễn của các bác sỹ, cái chết được ghi nhận khi không còn chức năng của hệ TKTW, tim mạch và hô hấp. Các d/h này hoàn toàn có ý nghĩa khi x/đ cái chết sau những căn bệnh nặng kéo dài ở trong bệnh viện hoặc ở nhà.
Tuy nhiên trong thời gian khám nghiệm TT tại nơi phát hiện, các tiêu chí nêu trên không phải trong mọi trường hợp đều có thể lấy làm cơ sở để chẩn đoán cái chết, bởi lẽ tại HT bác sỹ chưa bao giờ biết được đã qua thời gian bao lâu kể từ lúc ngừng thở và ngừng tim. Vì thế khi không có các d/h tuyệt đối của cái chết sinh học (hoen TT, cứng TT và các hiện tượng tử thi khác), cùng như các tổn thương nặng không thể sống được, tại HT bác sỹ phải có các biện pháp cứu chữa cần thiết đối với nạn nhân. Chỉ sau khi xuất hiện vết hoen TT mới có thể ngừng ý định hồi sức cấp cứu và cái chết đã được xác định.
Trong những năm gần đây liên quan tới sự phát triển của cấy ghép mô và tạng, v/đ xác định sự chết trở nên cấp thiết đặc biệt. Thành công của việc cấy ghép phụ thuộc nhiều vào thời gian đã qua kể từ lúc chết đến lúc lấy mô cần thiết từ tử thi- thời gian này càng ngắn, càng nhiều hy vọng chờ đợi kết quả tốt. Vì thế các bác sỹ phẩu thuật và hồi sức cấp cứu của nhiều nước hiện nay đang tìm kiếm các d/h có cơ sở x/đ sự chết càng sớm xàng tốt. Sử dụng các PP cận LS phức tạp: điện tâm đồ, điện não đồ… Có ý nghĩa lớn đặc biệt là EEG để x/đ những thay đổi không hồi phục của vỏ não.
